1. Sprawdź na jakim etapie rozwoju mowy jest Twoje dziecko

Jesteś Rodzicem przedszkolaka i zastanawiasz się, czy powinien już wymawiać głoskę sz? Nie wiesz czy rozwój  jego mowy jest prawidłowy? Dobrze, że tu trafiłeś, pomogę Ci rozwiać wątpliwości. Zanim zaczniesz się martwić to pomyśl o tym, że rozwój mowy to proces, który przebiega etapami. Nikt nie dziwi się, jeśli  trzylatek mówi niewyraźnie, upraszcza słowa a jego mowa nie zawsze jest zrozumiała dla otoczenia. W prawidłowym rozwoju mowy 3 latek powinien wymawiać wszystkie samogłoski a, o, i, e, u, y, ą, ę. A także spółgłoski p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, d, n, l, ł, j.

Między trzecim a czwartym rokiem życia w mowie dziecka pojawiają się głoski s, z, c, dz. Między czwartym a piątym rokiem życia powinny pojawić się głoski sz, ż, cz, dż. Głoska r uważana za najtrudniejszą z głosek, powinna pojawić się w mowie dziecka między 5 a 6 rokiem życia. Może się jednak zdarzyć, że  w wieku 5- 6 lat Twoja pociecha nie wymawia jeszcze prawidłowo głosek sz, ż,cz dż. Albo też zamienia je na prostszą formę czyli głoski s,z,c,dz albo ś, ź,ć dź. Mówimy wtedy o seplenieniu (to popularna nazwa), choć w podręczniku logopedycznym spotkamy się raczej z określeniem sygmatyzmu. Jak w takim razie Rodzic może pomóc swojemu dziecku, aby  wyraźnie wymawiało trudne głoski?

2. Ćwicz z dzieckiem artykulację czyli usprawniajcie wargi, żuchwę i język

Pierwszym krokiem do wyrazistej wymowy jest przygotowanie aparatu artykulacyjnego do wywołania trudnej dla niego głoski. Wymaga to od dziecka świadomego i bardzo precyzyjnego ułożenia języka, wargi i zębów, oraz koordynacji tych ruchów. W szeregu głosek szumiących sz, ż, cz, dż za najłatwiejszą do wywołania uważa się głoskę sz. Dlatego od niej zazwyczaj  rozpoczynamy terapię logopedyczna. W dodatku nie wystarczy powiedzieć głoski sz w izolacji. Musi się ona połączyć z innymi głoskami tworząc sylabę, wyraz, zdanie. Po to, aby w końcu mogła pojawić się w swobodnej wymowie dziecka. A to już dłuższy proces.

Każdy proces wymaga pierwszego kroku.

Naszym pierwszym krokiem do celu będzie nauka unoszenie języka za górne zęby.  Jak ja to robię? Sadzam dziecko przed lustrem i demonstruję ćwiczenie. Proszę, aby dziecko otworzyło szeroko buzię i pohuśtało swój język opierając go za górnymi zębami a potem za dolnymi. Kiedy potrafi to zrobić swobodnie, przechodzimy do trudniejszej wersji tego ćwiczenia. Zdradzam dziecku pewną tajemnicę.  W naszej buzi są dwa schodki:  język jest na pierwszym schodku wtedy gdy ułożony jest szeroko na górze za zębami. Na drugim schodku jest wtedy, gdy odsuwa się lekko od górnych zębów. Chodzi o to,  aby ich nie dotykał  i układał się szeroko przy dziąsłach.  Równolegle ćwiczymy sprawność warg.  Może to być ich  rozciąganie i ściąganie, układanie dzióbka z warg, utrzymywanie słomki na górnej wardze czy wysyłanie całusków.

Zachęcam dziecko, aby powtarzało ćwiczenia często, krótkimi seriami po kilka razy, tak aby nabrało swobody w ich wykonywaniu. Nie wiesz jak to zrobić? Mam dla Ciebie rozwiązanie:  przygotowałam dla dzieci ćwiczenia artykulacyjne w formie kart pracy. Składają się one z dokładnego opisu (który jest pomocą dla Rodzica) i kolorowanki dla dziecka. Moim pomocnikiem w terapii logopedycznej jest przemiły stworek o imieniu Apek, który jest mistrzem ćwiczeń buzi i języka i towarzyszem dzieci w tym procesie. Pierwszy zestaw ćwiczeń logopedycznych z Apkiem możesz pobrać z mojej strony, w podziękowaniu za zapisanie się do newslettera. Jeden zestaw ćwiczeń przeznaczony jest na siedem dni. Po to by bardziej zmotywować dziecko do ćwiczeń, każdego dnia po ich wykonaniu może ono  pokolorować jeden obrazek symbolizujący ćwiczenia. Uczy to  systematyczności, motywuje  do działania i przy okazji ćwiczy nie tylko wargi i język, ale również sprawność ręki.

3. Spróbujcie razem wywołać głoskę sz

Kiedy dziecko ma sprawny język, możemy przystąpić do wywołania głoski sz w izolacji. Aby to zrobić siadamy razem przed lustrem i prosimy, aby dziecko ułożyło szeroki język na górze za zębami na „drugim schodku” czyli przy wałku dziąsłowym. Jednocześnie  zwieramy zęby i układamy wargi w dzióbek naśladując szum wiatru szszszsz…. Możemy również  bawić się w naśladowanie szumienia z jednoczesnym  zdmuchiwanie piórka z dłoni lub dmuchaniem na chusteczkę. Początkowo dziecko może mieć trudność z połączeniem trzech rzeczy razem: ułożenia języka, zębów i warg i ich wzajemnych skoordynowaniem. Wymaga to czasu, cierpliwości i wielu prób.

4. Utrwalamy głoskę sz w sylabach

Jeśli dziecko potrafi powiedzieć prawidłowo głoskę sz w izolacji, możemy przejść do utrwalenie jej w sylabie. Prosimy dziecko o powtórzenie sylab sza, szo, sze, szu, szy, oraz  asz, osz, esz, usz, ysz, isz . Staramy się, aby ta sylaba pojawiała się wiele razy w ciągu dnia w codziennych sytuacjach i zabawach. Możemy na przykład podczas zabawy klockami, poprosić dziecko aby dokładając kolejny element powtarzało jedną sylabę.  Sprzątając  zabawki zachęcamy by odkładając zabawkę na miejsce, powtarzało jedną z powyższych sylab. Możemy również zaproponować dziecku zabawę w szkole, w której to dorosły pełni rolę ucznia a dziecko nauczyciela. W czasie tej zabawy rodzic będzie miał za zadanie powtarzać prawidłowo głoskę sz, ale nie zawsze będzie mu się to udawało. Wtedy pytamy dziecko: „A jak powinnam to powiedzieć?” a dziecko jak na nauczyciela przystało z ogromnym zaangażowaniem prezentuje prawidłową wersję sylaby.

5. Powtarzamy wyrazy z głoską sz

Na początkowym etapie utrwalania głoski sz w wyrazach, bardzo ważny jest prawidłowy ich dobór. Zaczynamy od takich wyrazów, których głoska sz jest na początku (w nagłosie) np. szafa, szalik, szachy, szopa, szyja, szyba, szynka, szabla. Jeżeli dziecko nie wymawia jeszcze głoski r, to unikamy tych wyrazów, w których występuje ona wraz z głoską sz np. szeryf, szofer. Ponieważ dziecko nie jest jeszcze w stanie wypowiedzieć  tego wyrazu  prawidłowo w całości.

Potem przechodzimy do wyrazów, w których głoskę sz słychać na końcu np. kosz, klosz, tusz, mysz. I dopiero w kolejnym etapie, będziemy utrwalać wyrazy z głoską sz w środku, bo  to dla dziecka trudniejsza wersja np. uszy, koszula, kosze, kalosze, kasza, daszek, ptaszek, wieszak. Staramy się włączyć te wyrazy w codzienne czynności dziecka i nazywać  przedmioty lub posłużyć się obrazkami, zachęcając dziecko aby je nazywało. Za każdym razem chwalmy dziecko, zbierajmy punkty za dobrze wypowiedziane wyrazy, motywujemy. Możemy też poprosić  aby narysowało jak najwięcej obrazków, w nazwach których słychać tę głoskę. Dobrze jest też pochwalić dziecko przy innych osobach, jak świetnie radzi sobie już z głoską sz, aby odczuwało radość z opanowania nowej umiejętności.

6. Kiedy potrzebna jest pomoc logopedy?

Może się zdarzyć tak, że mimo szczerych chęci z Twojej strony, nie do końca wiesz jak to zrobić, jak pokazać dziecku prawidłowe ułożenie języka, jak go przeprowadzić przez ten proces. Mogę Ci w tym pomóc. Nagrałam dla Ciebie film logopedyczny dokładnie pokazując i omawiając każdy z tych etapów. Możecie razem z dzieckiem zasiąść przed ekranem monitora i wspólnie  wykonywać ćwiczenia. Znajdziesz go w zakładce  Sklep, w cenie jednych zajęć logopedycznych.  Możesz tam obejrzeć zwiastun tego filmu.

Są jednak takie sytuacje, gdy dziecko fizycznie nie jest w stanie unieść języka do góry a co za tym idzie prawidłowo ułożyć go do głoski sz. Przyczyną może być zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe. W takim wypadku konieczna jest diagnoza logopedyczna, która pozwoli ocenić sprawność i długość języka. Jeśli to konieczne, wędzidełko należy podciąć a potem usprawnić.

Popatrz uważnie na usta dziecka i sprawdź, czy czubek języka w czasie artykulacji nie wchodzi nawykowo między zęby.  Jeśli go tam  zobaczysz, to najprawdopodobniej  seplenienie międzyzębowe, które również wymaga gruntownej diagnozy i usunięcia przyczyny. Nie zwlekaj, z tego dziecko samo nie wyrośnie, a odkładanie w czasie wizyty u logopedy, tylko ten stan pogłębia i wydłuża czas terapii.

Wiem, że nie brzmi to miło, ale zarówno ja – jak i każdy logopeda jakiego znam –  jest przyjaźnie nastawiony do dzieci i Rodziców. Jesteśmy po to by pomagać i mamy swoje sposoby, by robić to tak, aby dziecko z radością przychodziło na nasze zajęcia.

Agnieszka Horabik